Kratak istorijski pregled

U istorijskim izvorima ime Ruma prvi put se pominje 1546. u Sremskom defteru, kao selo srednje veličine u Mitrovačkoj nahiji. Prema defteru iz 1566/67, Ruma je imala 49 kuća, čiji su stanovnici bili isključivo Srbi. (Bošković 2011, 5) Poreklo imena još nije u potpunosti razjašnjeno jer postoji nekoliko teorija o njegovom nastanku koje su, mahom, polulegendarnog karaktera. Ime se najčešće vezuje za, navodno tursku reč koja označava blato, zatim postoji teza da ima veze sa Rumi-pašom, pa da se može povezati sa etrurskim nazivom Rima, alkoholnim pićem rumom ili, čak, da se ime može pronaći u Bibliji. (Đekić 1998, 7).  

Bliža okolina Rume bila je nastanjena još od perioda praistorije, o čemu svedoči postojanje organizovanih ljudskih zajednica na lokalitetu Gomolavi, u blizini Hrtkovaca, na levoj obali Save. Zbog povoljnog položaja, ovaj lokalitet bio je tokom nekoliko hiljada godina važan centar za Podunavlje, Karpatski basen i jugoistočnu Evropu (https://zavodsm.rs/gomolava-hrtkovci/). Prostor Srema, a samim tim i rumske opštine, svoj razvoj doživljava u vreme dolaska Rimljana. Na samoj teritoriji rumske opštine nije bilo značajnijih rimskih naseobina, osim što su zabeležena pojedina poljoprivredna imanja, ali i postojanje jednog rimskog naselja pod imenom Basijan. U periodu Velike seobe naroda, ovaj prostor bio je poprište napada germanskih, avarskih, slovenskih i hunskih plemena. Tokom srednjeg veka, ovo je bila pogranična oblast i oblast oko koje su se borile susedne države (Ugarska, Bugarska, Vizantija, Srbija).  

Nakon završetka Velikog bečkog rata (1683 – 1699), odlukama Karlovačkog mira 1699, Srem je podeljen, a granica se protezala linijom Sremska Mitrovica-Slankamen. Tako je Ruma pripala Turskoj, pa je još neko vreme bila pod njenom upravom, da bi odlukama Požarevačkog mira (1718), Srem, a samim tim i Ruma, pripala Austriji. U tom periodu, selo Ruma nalazilo se na obroncima Borkovačke doline, a stanovništvo se mahom bavilo poljoprivredom. Nešto kasnije će biti formirano novo naselje – Nova Ruma. Baron Marko Aleksandar Pejačević, koji je upravljao oblastima oko Mitrovice, odlučio je da formira novi centar svog vlastelinstva. Njegova ideja poklopila se s namerom carice Marije Terezije o kolonizaciji i privrednom oživljavanju ovog prostora, pošto je bio devastiran čestim sukobima i seobama stanovništva. Kao lokaciju za novi centar baron Pejačević odabrao je prostor jugozapadno od dotadašnjeg sela, na putu Mitrovica-Zemun. Plan budućeg naselja, s ravnim ulicama u pravcima istok-zapad i sever-jug, koje su se sekle pod pravim uglom, rešetkastog tipa, sačinio je sam baron Pejačević. (Bošković 2011, 13) Stanovnici Nove Rume bili su Srbi/kinje, zatim Nemci/ice, a nešto kasnije dolaze i Hrvati/ice i Mađari/ice, čime ovo mesto dobija svoju višenacionalnu osobenost koja će je krasiti sve do kraja Drugog svetskog rata.  

Kada je, 1848, izbila velika Revolucija, Ruma je došla u centar pažnje kao mesto u kojem se revolucionarni zanos najviše osećao jer su Srbi/kinje u Rumi postali nosioci narodnjačkog pokreta u centralnom Sremu. Rumski narodnjački prvaci (Trifun Mladenović, Kosta Bogdanović, Mihajlo Mihajlović) najodlučnije su se suprotstavljali vukovarskim mađaronima pa su, na zboru 30. marta 1848, formulisali prvi narodnjački program u Sremu – Rumski narodnjački program ili „Zahtevanja Obštestva Rumskog“. (Gavrilović 1995, 55)  

Tokom narednog perioda, nastavlja se postepeni privredni razvoj Rume, pa je već sredinom XIX veka (1850/51. godine) od zanatstva i trgovine živelo 212 porodica. (Bošković 2011, 29) Ostalo stanovništvo mahom se bavilo poljoprivredom, pošto je okolina bila izuzetno bogata obradivim površinama. Ovaj trend privrednog razvoja nastavio se sve do Prvog svetskog rata, što je uslovilo povećanje broja stanovnika Rume. Tako je broj stanovnika neprestano rastao, pa je na prvom ozbiljnijem popisu 1881. u Rumi živeo 8541 stanovnik/ca, da bi se do 1910. taj broj popeo na 12072. (Bošković 2011, 32) 

Ruma ostaje u sastavu Austrougarske monarhije sve do kraja Prvog svetskog rata, nakon čega postaje deo nove države – Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca. Međutim, vojvođanski političari su oko pitanja ujedinjenja imali oprečne stavove, pa je tako jedan deo njih bio za ujedinjenje sa Srbijom preko Narodnog veća SHS u Zagrebu, dok su drugi bili za neposredno prisajedinjenje Srbiji. Ovaj drugi stav zagovarao je i dr Žarko Miladinović, narodni prvak iz Rume, koji je radio, zajedno sa svojim istomišljenicima, poput Jaše Tomića, na tome da Srem samostalno odluči o svojoj budućnosti.3 Tako je došlo do zakazivanja Velikog zbora Sremaca u Rumi 24. novembra 1918. i na njemu je jednodušno prihvaćena rezolucija koja je imala tri tačke, a u prvoj je stajalo da: 1. Današnji zbor izaslanika „Nar. Veća“ iz Srema traži da se ostvari jedinstvena i demokratski uređena država SHS pod dinastijom Karađorđevića i očekuje i od Nar. Veća u Zagrebu da se što pre ostvari jedinstvena zajednička vlada sa sedištem u Beogradu. (Petrović 1994, 41) 

Međuratni period Rumi donosi veliki prosperitet i njen razvoj se može pratiti u svim pravcima. Pre svega, konačno je dobila status grada za koji se toliko godina borila, jer je, 15. januara 1933, Ruma zvanično postala grad. Zatim se broj stanovnika konstantno povećavao, pa je tako, prema popisu iz 1921, imala 12.467 stanovnika (najviše Nemaca), a već na sledećem popisu iz 1931. bilo je 13.398 stanovnika. Privredni razvoj takođe se nastavlja, o čemu svedoči podatak da je bilo 26.912 radno sposobnih stanovnika/ca rumskog sreza, od čega su poljoprivrednici/ce činili/e većinu (55%), zatim radnici/ce (30%) i ostali/e (15%). (Bošković 2011, 98) Od 75 jugoslovenskih gradova, Ruma se, u međuratnom periodu, nalazila na 35. mestu po broju stanovnika, a prema finansijskoj i ekonomskoj snazi i razvijenosti trgovine, zauzimala je 25. mesto (Velimirović 2022, 36). Od zanatlija najviše je bilo krojača, berbera, opančara, kovača, stolara, pekara i tako dalje. Bilo je i nekoliko industrijskih postrojenja poput paromlina, Tvornice za proizvodnju hemijsko-tehničkih proizvoda (Brendl i sin), Fabrike cipela, ciglana, štamparija i mnoga druga.  

Tokom Drugog svetskog rata, Ruma je bila u sastavu Nezavisne države Hrvatske, ali stvarnu vlast u gradu imali su lokalni Nemci, na čelu s gradonačelnikom Štefanom Tašnerom. (Bošković 2011, 113). Otpor okupatoru organizovala je Komunistička partija čiji su članovi i simpatizeri formirali prve partizanske odrede na obližnjoj Fruškoj Gori. U prvo vreme, partizanski odredi su preduzimali uglavnom akcije manjeg opsega, poput sabotaža, paljenja opštinskih knjiga i slično, da bi, kako se borba i u drugim delovima okupirane zemlje rasplamsavala, pojačavali svoju aktivnost. Jedna od upečatljivih epizoda iz Drugog svetskog rata jeste i razmena zarobljenika, u leto 1943, na putu Ruma-Stejanovci. Na tom mestu se danas nalazi spomenički kompleks „Most razmene“. Ovaj spomenik je podignut i svečano otkriven 1971. pored puta Ruma – Stejanovci (Janković 2019, 14). Poslednje dve godine rata Ruma je, kao središte nemačkog stanovništva, predstavljala svojevrstan centar okupacionog sistema u Sremu. Pošto su lokalni Nemci svoju sudbinu vezali za uspehe nemačke vojske na drugim frontovima, to objašnjava žestok otpor koji su pružali jedinicama Narodnooslobodilačke vojske i Crvene armije koje su pristizale sa istoka. Tek nakon nekoliko uzastopnih juriša, brigade 16. vojvođanske divizije u sadejstvu s Petom vojvođanskom brigadom 36. divizije i artiljerijskim pukom Crvene armije su, 27. oktobra 1944, oslobodile Rumu. (Đorđević 1991, 612)  

Period nakon rata biće obeležen masovnim proterivanjem domaćeg nemačkog stanovništva, kao i organizovanjem dolaska kolonista iz drugih delova Jugoslavije. Kolonisti su u Rumu stizali u tri velike grupe, a, prema podacima, najbrojnije grupe kolonista bile su iz Bosanske Krajine, i to Bosanskog Petrovca, Prijedora, Ključa, Drvara, Velike Kladuše, Bihaća, Jajca i Tuzle (Đorđević 1991, 650). Do useljavanja u opštinu Ruma dolazilo je samo u osam naselja, a doseljeno je 1118 domaćinstava sa 5523 člana. (Bukurov, Ćurčić 1990, 73). Sa ovako izmenjenim nacionalnim sastavom dolazi do perioda velikog razvoja Rume u svim segmentima, pa tako ona postaje važan industrijski, prosvetni i kulturni centar ovog dela Srema. Svakako da industrijski razvoj Rume svoj najjači domet dostiže tokom perioda SFRJ, pa je tako trebalo gotovo deset do dvadeset godina posle rata da se proizvodnja osavremeni, a kapaciteti povećaju. (Bukurov, Ćurčić 1990, 107). Tako je, 1990, opština Ruma imala 15 preduzeća od kojih se većina bavila preradom poljoprivrednih proizvoda (npr. Rumen, Rumes, Mlin i pekara Sloga), zatim je bilo fabrika tekstila, industrija padobrana i trikotaže (Kluz, Vojvođanka), fabrika za proizvodnju obuće (Fruška gora) i fabrika guma (Rumaguma). Tokom tranzicionog perioda, većina ovih preduzeća i fabrika je prestala je s radom ili su prosto uništeni pljačkaškom privatizacijom. Najpoznatiji primer je preduzeće „Agroruma“. 4  

Devedesete godine prošlog veka dovode do naglog zastoja u razvoju Rume i uvlačenja njenog stanovništva u ratne događaje, što je pre svega uslovljeno njenom blizinom oblastima u kojima su se izvodila ratna dejstva, ali i poreklom stanovništva koje se nije mirilo s događajima u njihovom bivšem zavičaju. Veliki problem s kojim se Ruma suočavala u prvoj polovini ove decenije jeste ogroman priliv izbeglica iz Hrvatske i Bosne i Hercegovine. Tako je, 1995, u Rumskoj opštini bilo smešteno oko 12,5 hiljada prognanih lica, a sudeći po informacijama iz Izvršnog odbora opštine Ruma, ovaj broj nije bio konačan jer su mnogi izbegavali da se prijave.5 Druga polovina ove decenije protekla je u nešto mirnijoj atmosferi, bez obzira na činjenicu da je u drugim delovima tadašnje Savezne Republike Jugoslavije dolazilo do ozbiljnih političkih kriza. Tako je, za razliku od susedne Sremske Mitrovice u kojoj su se opozicione partije svakodnevno sukobljavale sa opštinskim vlastima, u Rumi lokalna vlast, koju je predvodio SPS, imala apsolutnu i neprikosnovenu kontrolu. Protesti opozicije bili su sporadični, slabo organizovani i bez većih efekata. Tokom NATO bombardovanja, Ruma je u nekoliko navrata bombardovana (kasarna), ali se, svakako najpoznatiji događaj dogodio 27. marta 1999, kada je u obližnjem selu Buđanovcima oboren F117.  

Početak novog veka Ruma je dočekala promenom opštinskih vlasti, pa je tako na izborima 2000. pobedila koalicija DOS, a za predsednika opštine izabran je Dr Dušan Stojković.