Kraljevo je grad u jugozapadnom delu Srbije i pripada Raškom okrugu. Prema poslednjem obavljenom popisu stanovništva u Republici Srbiji, onom iz 2011, gradsko područje Kraljeva ima nešto manje od 65 hiljada stanovnika/ca, dok čitava Opština broji gotovo dvostruko više – skoro 125 hiljada ljudi (Republički zavod za statistiku, link).
Novija istorija Kraljeva presudno je oblikovana različitim socijalnim i političko-ekonomskim procesima, od kojih su za temu ovog teksta najbitniji: istaknuto mesto Kraljeva u Drugom svetskom ratu i NOB-u, činjenica da je Kraljevo imalo velikog učešća u formiranju prvih partizanskih oružanih jedinica, kao i tragedija koja je ostala zapamćena kao Masakr u Kraljevu, započet 14. oktobra 1941. kada je, u znak odmazde zbog napada na nemačku vojsku, streljano 2198 civila (Krejaković 2021, link).3 Blizina Kosova i direktna izloženost uticajima svih društveno-političkih previranja vezanih za tu oblast drugi su bitan faktor koji je u novije vreme uticao na mesto koje je Kraljevo imalo (i još uvek ima) u hegemonom poretku sećanja i upotrebi istorije u političke svrhe u Srbiji.
Kraljevo je, osim uloge administrativnog i političkog centra Raškog okruga, decenijama nosilo i ulogu predvodnika privrednog i industrijskog razvoja ovog dela Srbije, a podaci dostupni na Wikipediji navode da ovaj grad „raspolaže sa 74% imovine i 72% kapitala Raškog okruga“ (Wikipedia, link), pretežno skoncentrisanih u trgovinskom sektoru, a zatim i u prerađivačkim delatnostima. Upadljivo je ipak u toj vrsti predstavljanja grada odsustvo podataka o tome kako do pre dve decenije Kraljevo ipak nije bilo pretežno trgovački privredni grad, već je u nekadašnjoj SFRJ bilo poznato po industrijskim gigantima „Magnohromu“ i „Fabrici vagona Kraljevo“. Za taj deo priče potrebno je konsultovati neke druge, mnogo „tmurnije“ izvore i podatke, koji otkrivaju deo priče, nezaobilazan u novijoj istoriji grada, o društveno-ekonomskoj transformaciji koja je iz korena izmenila identitet grada, ali i presudno oblikovala procese kojima se ovaj tekst izvorno bavi. Ovo stoga što se „invencija „nove tradicije“, odnosno „tranzicione istorijske istine“ javila u funkciji legitimizacije restauracije kapitalističkih odnosa u Istočnoj Evropi, pa i u Srbiji nakon 1989. godine(…) a raspad Jugoslavije jedino se može razumeti ako ga sagledamo u kontekstu procesa privatizacije i dezintegracije radničke klase u istočnoj Evropi u periodu tranzicije“ (Obradović 2017, 19 i 31)
Tokom krvavih devedesetih godina i ratova za jugoslovensko nasleđe, Kraljevo je bilo izloženo još jednom procesu koji je presudno oblikovao današnje funkcionisanje i identitet ovog grada. Radi se o enormnom prilivu izbeglica i interno raseljenih lica iz različitih delova bivše Jugoslavije koji su od početka 90-ih, pa sve do 2004. godine (nakon izliva nasilja na Kosovu) pristizali u ovaj grad i bivali smeštani ili u kolektivne centre, ili u privatni smeštaj. Po nekim procenama, u jednom trenutku je broj stanovnika/ca Kraljeva narastao za skoro jednu trećinu(!), što je situacija koje se ne može uporediti ni sa jednim drugim gradom u Srbiji.4 Ovakav pritisak doseljenog stanovništva na jednu osiromašenu i deindustrijalizovanu sredinu koja se od 90-ih godina nalazila u ozbiljnoj ekonomskoj krizi oličenoj najpre u porastu nezaposlenosti, doveo je do situacije u kojoj je zvanično svaki četvrti stanovnik Kraljeva devedesetih ušao u kategoriju – siromašnih (Tadić, 2005).
Pingback: Kraljevo - Mesta sećanja